Na polskim rynku w chwili obecnej działa ponad 3 miliony firm, z czego nieco ponad 2,2 miliona to mikroprzedsiębiorcy. Zatem okazuje się, że codziennie spotykamy się z przedsiębiorcami, którzy albo już, albo w przyszłości borykać się będą z problemem przeprowadzenia sukcesji w firmie. Z racji tego, że ponad 1/3 polskich firm to firmy rodzinne, to skala problematyki zdaje się być dosyć wysoka. Firma rodzinna charakteryzuje się tym, że ma ona swojego wizjonera- osobę będącą właścicielem, która ją konstruuje, buduje, obiera jej cele i strategie. Dlatego też tematyka sukcesji i przekazania firmy kolejnym pokoleniom zdaje się z natury trudna i wymaga dużo nakładu czasu i pracy, gdyż w Polsce ona się dopiero rodzi. Mając na uwadze zapotrzebowanie rynkowe i brak odpowiednich regulacji prawnych, w roku 2018 polski ustawodawca wyszedł z inicjatywą i uchwalił ustawę o zarządzie sukcesyjnym.
W dotychczasowym stanie prawnym w dniu śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo jednoosobowe ulegało zamknięciu, traciły ważność wszelkie umowy, wygasały zobowiązania cywilnoprawne. Sytuacja ta rodziła wiele problemów, osoby zatrudnione z dnia na dzień pozostawały bez pracy, a firmy traciły kontrahenta. Wychodząc naprzeciw problemom, polski ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie do porządku prawnego, tak zwanego, przedsiębiorstwa w spadku. Takie przedsiębiorstwo nadal jest traktowane jako podatnik podatku dochodowego, a przychód przez nie wypracowany jest kwalifikowany jako przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej. Głównym założeniem bowiem jest to, aby przedsiębiorstwo w spadku kontynuowało prowadzenie firmy na zasadach obowiązujących przed śmiercią osoby fizycznej, a nie jak dotychczas kończyło swoją działalność. Regulacje te mają również zastosowanie na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług, gdyż także w tym zakresie przedsiębiorstwo w spadku jest uznawane za podatnika VAT, co oznacza kontynuację obowiązków i praw w zakresie podatku od towarów i usług. Co istotne również, prawodawca wskazał, że przedsiębiorstwo w spadku posługuje się NIP-em, który był przypisany do zmarłego przedsiębiorcy, nie ma zatem konieczności występowania o nowy numer dla przedsiębiorstwa w spadku, co pozwala także zachować pewnego rodzaju płynność.
Po śmierci przedsiębiorcy właścicielami przedsiębiorstwa stają się jego spadkobiercy, jednak nie wszyscy z nich mogą mieć wiedzę i doświadczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Dlatego też powstała instytucja zarządu sukcesyjnego, czyli osoby fizycznej posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych, która będzie sprawować pieczę nad przedsiębiorstwem w spadku. Zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony jeszcze za życia właściciela firmy. W tym celu przedsiębiorca musi powołać odpowiednią osobę do pełnienia funkcji zarządcy oraz dokonać jej wpisu do CEIDG. Pamiętać należy, iż osoba powołana do pełnienia tej funkcji musi wyrazić na to zgodę. Ponadto, powołując zarządcę należy mieć na uwadze, iż nie może pełnić tej funkcji osoba, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej lub środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, obejmującego działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.
A jeśli zarządca nie został powołany za życia przedsiębiorcy? Wówczas zgodnie z nowymi przepisami, po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy lub spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy. W przypadku gdy jest kilku spadkobierców do powołania zarządcy konieczna jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Ta forma ustanowienia zarządcy sukcesyjnego wymaga formy aktu notarialnego. Powołanie zarządcy sukcesyjnego notariusz zgłasza do CEIDG niezwłocznie, nie później niż w następnym dniu roboczym po dniu powołania zarządcy sukcesyjnego. Spadkobiercy na powołanie zarządcy sukcesyjnego mają dwie miesiące, po tym czasie uprawnienie to wygasa.
Zatem podsumowując, zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, w przypadku gdy przedsiębiorca złożył wniosek o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego za życia lub dokonania przez notariusza wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego powołanego przez spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy.
Mamy już ustanowiony zarząd, i co dalej?
Przede wszystkim czas prowadzenia przez niego przedsiębiorstwa w spadku wynosi dwa lata. W wyniku wystąpienia wyjątkowych okoliczności sąd może czas ten wydłużyć do pięciu lat.
Niemniej jednak po śmierci przedsiębiorcy zarządca sukcesyjny może zrezygnować z pełnienia tej funkcji, składając oświadczenie przed notariuszem. Jeśli zrezygnował, obowiązany jest działać jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że wcześniej została powołana na to stanowisko inna osoba. Istotnym jest, iż zarządca może być odwołany w każdej chwili przez spadkobierców, a także przez sąd w wyniku rażącego naruszenia swoich obowiązków, może również sam ustąpić z pełnienia tej funkcji składając oświadczenie na piśmie pod rygorem nieważności.
Rozpoczynając pełnienie powierzonej funkcji, zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. W sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku zarządca sukcesyjny posługuje się dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia „w spadku”. Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowo-administracyjnych w tych sprawach. W takich postępowaniach zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rzecz właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny dokonuje czynności zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. W sytuacji konieczności dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, może to nastąpić tylko za zgodą wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w przypadku braku takiej zgody – za zezwoleniem sądu.
Teraz, gdy uregulowano chociaż wstępnie losy przedsiębiorstw prowadzonych w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, nadszedł czas na kolejny krok, czyli regulację ułatwiającą sukcesję pozostałych przedsiębiorstw rodzinnych, która prowadzone są w innej formie prawnej.
